“De arbeidsmarkt zit op slot”. Hoe trekken we het sociale stelsel vlot?

Ter introductie van het 3de en laatste onderwerp van het evenement “Koers op inkomen” schetsen productspecialisten Sander Holweg en Mutlu Ardag van Avéro Achmea een grimmig beeld van de huidige situatie. ‘De verzuimpremie loopt hard op nu de lonen weer meestijgen met de inflatie. Daarnaast lopen de verzuim- en arbeidsongeschiktheidscijfers jaar in jaar uit op, tot een totaal van 853.000 arbeidsongeschikten dit jaar. Dat is meer dan tijdens de coronajaren, waarvan iedereen dacht: erger kan het niet. Dat is schade die gedekt moet worden, en dat zie je terug in de hogere verzuimpremies. Daar komt bij dat de WIA afgelopen jaar een recordinstroom had van 60.000 langdurig zieken, waarvan onrustbarend veel jongeren onder de 35. Met aan de ene kant sterke vergrijzing en aan de andere steeds meer jongeren die niet kunnen werken, mag je wel zeggen dat de arbeidsmarkt op slot zit.’

Structureel tekort aan keuringsartsen

Marjol Nikkels refereert aan een tussenrapportage van de Onafhankelijke commissie toekomst arbeidsongeschiktheidsstelsel (Octas) om een lans te breken voor het bestaande stelsel. ‘De commissie is eigenlijk best tevreden over de 2 jaar loondoorbetaling bij ziekte. Dat heeft ook goed gewerkt. Het hybride stelsel heeft heel veel goeds bereikt door de belangen van re-integratie bij de werkgevers neer te leggen. Er is evenwicht: private verzekeraars van eigenrisicodragerschap doen het gemiddeld ongeveer even goed als de publieke partijen. Maar dat geldt helaas niet voor de Ziektewetuitvoering. Daar schiet UWV nu ernstig tekort, door de recordinstroom bij de WIA én een structureel tekort aan keuringsartsen. Eerstejaars Ziektewetbeoordelingen voor publiek verzekerde werkgevers zijn daardoor al van de baan. Dat betekent dat de uitkering zonder controle doorloopt en dat is naar schatting in 30% van de gevallen niet terecht. Private Ziektewetuitvoerders accepteren dat natuurlijk niet. Die willen dan wel dat de eerstejaarsbeoordeling in ieder geval gebeurt.’

‘Het hybride systeem heeft zijn beste tijd wel gehad’, meent Janthony Wielink daarentegen. ‘Ik denk dat het op de lange termijn afgeschaft gaat worden. Wat we op dit moment proberen te doen, is pleisters plakken om het draaiend te houden. Ik ga er niet vanuit dat alle verantwoordelijkheid naar UWV gaat, maar ik denk wel dat er straks nog maar één verantwoordelijke uitvoerder is. Het is de complexiteit van het hybride systeem, twee uitvoerders, dubbele administraties, dossiers overdragen, al dat soort dingen maakt dat het onvoldoende werkt, daar lopen we op vast.’

Eigenrisicodragerschap hooguit naar 7 jaar

Afschaffing op korte termijn ziet Walter Lammerse niet gebeuren. ‘Ik denk dat we de komende tien jaar nog te maken zullen hebben met het hybride systeem. Het eigenrisicodragerschap gaat echt niet terug van 10 naar 5 jaar, dat wordt misschien een jaar of 7. Dat is ook prima, want de kans op herstel van echt langdurig arbeidsongeschikten is op een gegeven moment eindig. Het andere punt is dat UWV zelf ook af wil van die langere periode van eigen risico dragen. Dat speelt onder meer bij overgang van onderneming. Want aan wie moet je dan die arbeidsongeschikten toerekenen in de premie? Dat probleem heb je al een stuk minder bij eigenrisicodragerschap van 7 jaar.’

Marjol: ‘Het blijft wel de vraag hoe de toekomst voor het hybride stelsel eruitziet. Er zijn heel veel scenario's mogelijk. Stel dat het Octas-rapport komt met een voorstel om grote bedrijven te verplichten de eerste 5 jaar helemaal privaat op te vangen, zodanig dat je ook de re-integratie verantwoordelijkheid houdt. Ik sluit het niet uit. Dat biedt heel veel kansen voor verzekeraars en alle mensen hier in de zaal, want dat is een grote markt voor private partijen.’

Sociale werkplaatsen en een stelsel voor alle werkenden

Om een toekomstig kabinet alvast een beetje op weg te helpen hebben de panelleden wel wat aanbevelingen. ‘Er is meer kennis nodig over de dagelijkse praktijk op het ministerie en bij de uitvoeringsinstantie’, zegt Marjol. ‘En we moeten fors meer inzetten om mensen aan het werk krijgen. Vrijwilligerswerk desnoods – alles om de populatie niet-werkenden terug te dringen. Elke casus individueel bekijken en er wat aan doen.’

Dat het kennisniveau omhoog moet, beaamt ook Janthony. ‘En je zou eens kunnen kijken wat het opbrengt als elke werkgever zélf eigenrisicodrager wordt voor de Ziektewet. Dat scheelt in elk geval al veel capaciteit bij UWV, en dat creëert meteen ook een geweldige markt voor iedereen hier in de zaal.’

Walter voorspelt dat het nieuwe kabinet er voor de zomer zit. ‘Die verplichte AOV zal er wel komen, in 2027 of ’28. Dat kan naar mijn idee een opmaat zijn naar één stelsel voor alle werkenden. Met 2 jaar loondoorbetaling voor werknemers en één of twee jaar voor eigenrisicodragers. Dan komt iedereen in een basisregeling met een basisuitkering, waarop je je aanvullend kunt verzekeren. Als je dan ook nog de sociale werkplaatsen in ere herstelt, dan ben je wat mij betreft goed op weg.’

Meer weten over de toekomst van sociale zekerheid in Nederland?

Dit is het derde en laatste artikel naar aanleiding van het evenement ‘Koers op inkomen’ van Avéro Achmea op 31 januari 2024 in het Achmea Congrescentrum. Lees ook het eerste artikel over de politiek en het socialezekerheidsstelsel leest u hier. Of het tweede artikel over de kansen en valkuilen van de verplichte AOV.