De toekomst van sociale zekerheid in Nederland

De verkiezingen gingen deels over bestaanszekerheid, maar toch vooral over migratie. Sociale zekerheid kwam nauwelijks aan bod. Onbegrijpelijk, vinden de panelleden, over een onderwerp dat een kwart kost van onze landelijke begroting – evenveel als de zorg. Terwijl er op tal van punten hard moet worden ingegrepen. De kosten voor verzuim stijgen al 9 jaar op rij, van 1,1 miljard in 2016 naar 2,2 miljard volgens de prognose in 2025. ‘Tel daarbij op dat het aantal zzp’ers enorm is toegenomen’, zegt Janthony. ‘Slechts een klein deel van hen is met een particuliere AOV verzekerd tegen arbeidsongeschiktheid. Een steeds grotere groep werkenden draagt dus niet meer bij aan ons sociale stelsel. Daarnaast is ons huidige toeslagensysteem doorgeslagen.’

Toeslagenstelsel werkt averechts.

‘Daar hebben we de consequenties al van gezien’, valt Marjol hem bij. ‘Het probleem voor Den Haag is hoe je het geld bij de juiste mensen krijgt. Ze dachten dat met een ingewikkeld toeslagenstelsel op te lossen, maar dat werkt averechts. Burgers kunnen rekenen en die zien dat ze recht op bepaalde toeslagen verliezen als ze meer gaan werken. De rekensom is vervolgens simpel: dan gaan ze er op achteruit. Zonder financiële prikkels om mensen weer aan het werk te krijgen is de situatie onhoudbaar.’

Walter ziet een groot probleem bij de huidige formatiepartijen Nieuw Sociaal Contract, Boer Burger Beweging, VVD en PVV. ‘Op het thema sociale zekerheid schiet het alle kanten op. Iedereen wil wat anders. De AOW-leeftijd terugbrengen naar 65 jaar of juist verhogen, wel of juist geen verplichte AOV voor zelfstandigen, grenzen dicht of juist open voor goed opgeleide arbeidsmigranten.’

Holistische benadering van het socialezekerheidsstelsel.

Janthony en Marjol zien van de 4 formatiepartijen bij het NSC van Pieter Omtzigt ‘de meest holistische benadering van het socialezekerheidsstelsel’. ‘Op basis van de kennis en mensen binnen de partij hebben zij de beste papieren’, aldus Marjol. ‘Maar ook bij NSC zal nog gewerkt moeten worden aan praktijkkennis.’ Aan praktijkkennis ontbreekt het de panelleden in elk geval niet. Die zien alledrie dat de formatiepartijen BBB en de PVV weinig oog hebben voor de realiteit. Walter: ‘De PVV wil de AOW-leeftijd terugbrengen naar 65 jaar bijvoorbeeld. Dat is onbetaalbaar.’ Marjol: ‘Zelfs de kosten die je op de WIA kunt besparen zijn amper wisselgeld vergeleken bij de extra kosten voor het verlagen van de AOW-leeftijd. Er staan op dit moment maar 2,7 werkenden tegenover 1 gepensioneerde. Dat kan onmogelijk nog minder worden.’

De verwachting van de panelleden is dat de 4 partijen die nu in gesprek zijn voor de (in)formatie niet met iets nieuws zullen komen op gebied van sociale zekerheid. Dat hoeft geen probleem te zijn, als ze de koers kiezen die al eerder is ingezet door Koolmees (D’66, Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid in kabinet-Rutte III) en Van Gennip (CDA), de huidige demissionair minister van SZW. ‘Zij baseren hun beleid op het rapport van de Commissie Regulering van Werk (Commissie Borstlap)’, verduidelijkt Janthony. 

Volgens de commissie moet er meer aandacht komen voor ‘goede randvoorwaarden en de menselijke maat zodat burgers de dienstverlening krijgen die ze mogen verwachten’. Daarvoor zijn ingrijpende verbeteringen nodig in het sociale stelsel en moeten uitvoeringsinstanties UWV en SVB zich kunnen richten op hun kerntaken: bestaanszekerheid bieden, rechtmatig uitkeringen verstrekken en arbeidsparticipatie bevorderen.

Eén sociaal stelsel voor álle werkenden.

Walter: ‘Het rapport van de commissie Borstlap omvat de beste aanbevelingen om het socialezekerheidsstelsel toekomstbestendig te maken, maar ik wil wel benadrukken dat een nieuwe coalitie moet waken voor ‘cherrypicking’.’ ‘Dat is het risico’, beaamt Marjol, ‘dat ze er alleen de punten uithalen die aanvaardbaar zijn voor alle coalitiepartners, waardoor de samenhang verloren gaat.’

Over 1 ding zijn Marjol, Janthony en Walter het eens: Nederland moet zo snel mogelijk de weg inslaan naar 1 sociaal stelsel voor álle werkenden. ‘En de loondoorbetalingsverplichting van werkgevers moet teruggebracht worden van 2 jaar naar 1 jaar’, zegt Walter. Deze standpunten worden volgens de panelleden het best vertegenwoordigd door CDA en PvdA/GroenLinks, maar die partijen zullen naar verwachting voorlopig niet aan de formatietafel zitten.